पैसा म्हणजे काय

पैसा ही अशी कोणतीही वस्तू आहे जी सामान्यतः वस्तू आणि सेवांसाठी देय म्हणून स्वीकारली जाते आणि दिलेल्या देशामध्ये किंवा सामाजिक-आर्थिक संदर्भात कर्जाची परतफेड केली जाते. पैशाची मुख्य कार्ये खालीलप्रमाणे ओळखली जातात: एक्सचेंजचे माध्यम ; खात्याचे एकक ; मूल्याचे भांडार ; आणि, कधीकधी, स्थगित पेमेंटचे मानक .

पैशाची उत्पत्ती कमोडिटी मनी म्हणून झाली आहे, परंतु जवळजवळ सर्व समकालीन मुद्रा प्रणाली फिएट मनीवर आधारित आहेत .

विकिपीडियाची पैशाची व्याख्या पहिल्या परिच्छेदात बरोबर आहे, परंतु दुसऱ्या परिच्छेदात एक मोठी समस्या आहे. पैशाचा उगम कमोडिटी पैसा म्हणून झाला नाही. हे एक सामान्य परंतु चुकीचे गृहितक आहे, जे लवकरच स्पष्ट केले जाईल.

पैशाची उत्पत्ती 

पैशाच्या उत्पत्तीबाबत तीन प्रमुख सिद्धांत आहेत:-

1 पैसे व्यापाराच्या उद्देशाने तयार केले गेले;

2 सामाजिक हेतूंसाठी पैसा तयार केला गेला;

3 धार्मिक हेतूंसाठी पैसा निर्माण केला गेला.

1 पैसे व्यापाराच्या उद्देशाने तयार केले गेले

बहुतेक अर्थशास्त्रज्ञ असे मानतात की पैसा व्यापाराच्या उद्देशाने विकसित झाला आहे, कारण ते वस्तुविनिमय करण्यापेक्षा अधिक लवचिक होते. याचा अर्थ असा होतो की पैसा ही एक मौल्यवान वस्तू होती, जसे की प्राचीन संस्कृतींमध्ये गुरेढोरे, नंतर वजनाने सोने आणि चांदी आणि शेवटी नाणी – सोने आणि चांदीची नाणी.

धातूच्या पैशाच्या उत्पत्तीचे समर्थन करण्याचा हा एक प्रयत्न आहे हे लक्षात येईपर्यंत हे सर्व पुरेसे वाजवी वाटते, अन्यथा या धातूच्या पैशाच्या कल्पनेत गुरेढोरे कुठे बसतात? ते करत नाहीत. शिवाय, धातूचा पैसा उच्च पातळीवरील विकास गृहीत धरेल: आदिवासी मालमत्तेच्या विरूद्ध खाजगी मालमत्तेची मान्यता गृहीत धरेल: ते करारांची मान्यता आणि त्यांची अंमलबजावणी करण्यासाठी कायदेशीर व्यवस्था गृहीत धरेल.

पैसा म्हणून गुरेढोरे स्वीकारणे खूप सोपे आहे, कारण आदिम समाजासाठी मूल्य देणे सोपे आहे, कोणतेही मूल्य अनियंत्रितपणे लागू करण्याची कोणतीही कायदेशीर व्यवस्था नाही.

2 सामाजिक हेतूंसाठी पैसा तयार केला गेला

दुसरा सिद्धांत असा आहे की पैशाची निर्मिती सामाजिक हेतूंसाठी केली गेली होती, जसे की वधूची किंमत निश्चित करणे किंवा दुसर्‍या जमातीने मारलेल्या किंवा जखमी झालेल्या व्यक्तीसाठी रक्त-पैसा म्हणून.

3 धार्मिक हेतूंसाठी पैसा निर्माण केला गेला

तिसरा सिद्धांत असा आहे की पैसा हा धार्मिक हेतूंसाठी विकसित केला गेला होता. बर्नार्ड लॉम यांनी त्यांच्या Heiliges Geld (Holy Money) या पुस्तकात असे म्हटले आहे की पैशाचा उगम पूर्वेकडील मंदिरांमध्ये देवांना दिलेला यज्ञ आणि याजकांना देय म्हणून होता.

प्राचीन मानवासाठी नदीच्या पात्रातील खडकांमधून सोन्याचा खाणीचा सर्वात सोपा धातू होता, तांबे हा सर्वात सोपा आणि चांदीच्या खाणीसाठी सर्वात विकसित तंत्रज्ञानाची आवश्यकता असते. हे सोने मौल्यवान आहे या आपल्या सर्व सहज कल्पनांच्या विरुद्ध आहे कारण ते मिळवणे खूप कठीण आहे.

त्याऐवजी सोने मौल्यवान बनले कारण ते मिळवणे तुलनेने सोपे होते आणि ते छान दिसत होते. सोने आणि चांदी पूर्वेकडील मंदिरांना याजकांना देय म्हणून आणि देवांसाठी अर्पण म्हणून तसेच जव आणि गहू सारख्या इतर वस्तू सादर केल्या गेल्या.

कालांतराने मंदिरांनी सध्याच्या सोन्या-चांदीचा मोठा हिस्सा मिळवला असेल. अलेक्झांडर द ग्रेटने 330 बीसी मध्ये पूर्वेकडील मंदिरांमधून जप्त केलेल्या सोन्या-चांदीच्या मोठ्या प्रमाणावर या सिद्धांताचे समर्थन केले जाते.

सोन्याचे मुद्रीकरण

1500 BC आणि 1000 BC दरम्यान, देवाणघेवाणीचे माध्यम पशु मानकावरून वजनाच्या मानकानुसार सोन्याकडे वळले. सोन्याचे पैशात रूपांतर करण्यात मंदिरांची मोठी भूमिका होती.

शतकानुशतके मंदिरांमध्ये सोने आणि चांदी जमा झाली. सजावटीच्या हेतूंसाठी फक्त इतकेच आवश्यक होते. मंदिरांमध्ये इतकं सोनं जमा होतं हे खरं म्हणजे त्याचं रूपांतर पैशात करायचं किंवा कमाई करायचं या निर्णयामागे एक प्रमुख कारण असायचं.

सिद्धांत असा आहे की पुरोहितांनी यापैकी काही अतिरिक्त सोन्याचे कमाई करून वापरण्याचा निर्णय घेतला असावा: त्यांनी उदाहरणार्थ 130 ग्रॅम सोन्याची किंमत 1 गाय आहे असे ठरवले असेल. ओव्हरटाइम याजकांनी त्यांच्या सेवांसाठी शुल्क आकारले असते, जसे की पीक कधी लावायचे याबद्दल सल्ला, आणि या सेवांसाठी मानक शुल्क घेऊन आले असते.

याजकांनी अनियंत्रित निर्णयाद्वारे सोन्याचे मूल्य ठरवले हा सिद्धांत, पैशाच्या व्यापाराच्या उत्पत्तीच्या विरोधाभास आहे, जे असे गृहीत धरते की सोन्याचे मूल्य हे खाणकाम आणि पैशाच्या मानक युनिटमध्ये आकार देण्याच्या प्रयत्नांद्वारे निर्धारित केले जाते.

पैसा हा कायद्याचा प्राणी आहे

या तीन सिद्धांतांना तर्क लागू केल्यास, या दोन्ही प्राचीन संस्कृतींमध्ये गाय हे प्राचीन आयर्लंड आणि ग्रीसमध्ये चलनाचे एक मानक एकक कसे होते हे समजू शकते. गायीची किंमत करणे सोपे आहे; गाय किती जुनी आहे; गायीला किती वासरे असण्याची शक्यता आहे; गाय किती दूध देईल; त्याच्या चामड्याचे आणि मांसाचे मूल्य, त्याचे खत, त्याची वंशावळ…

परंतु प्राचीन काळी सोन्याच्या चलनात्मक युनिटचे मानक वजन असलेले 130 दाणे सोन्याचे मूल्य कसे ठरवायचे? सामान्य लोकांमध्ये पुरोहितांचा अधिकार होता; त्यांच्याकडे सोन्याचा मुबलक पुरवठा होता; त्यांनी त्यांच्या सेवांची किंमत निश्चित केली; आणि जेव्हा त्यांनी सोन्याचे कमाई करण्याचा निर्णय घेतला, तेव्हा ते त्यावेळच्या पैशाच्या खात्याच्या मानक युनिटच्या किंमतीशी संबंधित त्याचे मूल्य ठरवू शकले, जी गाय होती.

आधुनिक सभ्यतेमध्ये पैशाच्या उत्पत्तीचा सिद्धांत जो सर्वात अर्थपूर्ण आहे की पैसा धार्मिक हेतूंसाठी तयार केला गेला होता. मंदिरांतील पुजार्‍यांनी हुकुमाद्वारे पैशाचे मूल्य निश्चित केले होते. म्हणून वजनाने सोने किंवा चांदीच्या स्वरूपात पैसा हे पहिले फियाट चलन होते. पेमेंटचे साधन आणि कमोडिटी म्हणूनही त्याचे मूल्य होते.

म्हणून वजनाने सोने हे कायद्याचे एक प्राणी आहे, आणि सोन्याच्या मागणी आणि पुरवठा, सोन्याच्या खाणीतील कथित अडचण आणि पैशाच्या उत्पत्तीच्या व्यापार सिद्धांताशी त्याचा काहीही संबंध नाही.

पैशाचे मूल्य

बँका 97% क्रेडिट स्वरूपात जारी केल्यामुळे पैशाला मूल्य मिळते का? बँकांनी कर्ज म्हणून जारी केल्यामुळे आणि व्याजासह परतफेड करणे आवश्यक असल्यामुळे पैशाचे मूल्य प्राप्त होते का? पैशाला त्याची किंमत काय देते?

देशातील सर्व नागरिक सहाय्यक सामाजिक आणि कायदेशीर चौकटीत एकत्र काम करत असल्यामुळेच पैशाला महत्त्व आहे. पैशाला केवळ मूल्य असते कारण ते संपूर्ण देशासाठी विनिमयाचे माध्यम म्हणून स्वीकारले जाते आणि कर भरण्यासाठी सरकारकडून स्वीकारले जाते.

जर आपण हे स्वीकारू शकतो की यामुळेच पैसा मौल्यवान बनतो, तर पैसा हा सार्वजनिक संसाधन म्हणून गणला गेला पाहिजे, जो सामान्य फायद्यासाठी जारी केला गेला पाहिजे. यातूनच पैसा मौल्यवान होत असेल तर तो खाजगी बँकांनी स्वतःच्या फायद्यासाठी जारी करू नये.

पैशाची वैशिष्ट्ये

अर्थशास्त्रज्ञांच्या मते पैशाची तीन वैशिष्ट्ये आहेत:

1 पैसे भरण्याचे साधन;

2 खात्याचे एकक;

3 मूल्याचे स्टोअर.

पैसा – व्याख्या

पैशाच्या तीन वैशिष्ट्यांपैकी – पैसे देण्याचे साधन हे सर्वात महत्त्वाचे आहे. जर सामान्य जनतेने पैसे बिनशर्त पेमेंटचे साधन म्हणून स्वीकारले, तर ते समाजासाठी मौल्यवान आहे. पैसा नागरिकांना सामान्य हितासाठी एकत्र काम करण्यास सक्षम करतो.

पैशाच्या अनेक संभाव्य व्याख्या आहेत:-

1 पैसा हा कायद्याचा प्राणी आहे.

2 पैसा ही स्वतःच मूर्त संपत्ती नसून संपत्ती मिळवण्याची शक्ती आहे.

3 पैसा हा एक प्रतीक आहे, जो स्वतःसाठी निरुपयोगी आहे परंतु संपत्तीचे प्रतीक आहे.

4 पैसा ही कायद्यावर आधारित अमूर्त सामाजिक शक्ती आहे.

5 सरकार जे काही कर स्वीकारते ते पैसे.

6 पैसा हे देवाणघेवाणीचे एक माध्यम आहे, जे सरकारद्वारे कायदेशीररित्या लागू केले जाते.

7 पैसा हे देवाणघेवाणीचे एक माध्यम आहे जे लोक स्वीकारतात.

8 पैशाला केवळ देवाणघेवाणीचे माध्यम म्हणून मूल्य असते कारण ते लोकांकडून स्वीकारले जाते आणि लोकांच्या वतीने काम करणाऱ्या सरकारद्वारे कायदेशीररित्या लागू केले जाते.

स्टीफन झार्लेंगाची पैशाची व्याख्या अशी आहे:-

पैशाचे सार (त्याला सूचित करण्यासाठी जे काही वापरले जाते त्याशिवाय) ही एक अमूर्त सामाजिक शक्ती आहे जी कायद्यामध्ये मूर्त स्वरूप आहे, देय देण्याचे एक बिनशर्त साधन आहे.

पैशाची माझी व्याख्या आहे:-

पैसा हे पैसे देण्याचे बिनशर्त साधन आहे, संपत्तीसाठी एक प्रतीक आहे, स्वतःसाठी निरुपयोगी आहे, परंतु संपत्तीचे प्रतीक आहे कारण ते कायद्यात समाविष्ट आहे; आणि लोकांसाठी आणि त्यांच्या वतीने सार्वजनिक संसाधन म्हणून सरकारद्वारे प्रशासित.

मेटल मनी

कमोडिटी मनी हे बिनशर्त पेमेंट साधन म्हणून पैशाच्या सर्वात महत्वाच्या वैशिष्ट्यामध्ये हस्तक्षेप करते असे मूल्य वैशिष्ट्यपूर्ण भांडार.

यूएस मध्ये, समस्या ओळखणारे लोक लक्षणीय संख्येने आहेत परंतु त्यांचे सोन्याचे किंवा चांदीचे कमाई करण्याच्या उपायामुळे फ्रॅक्शनल रिझर्व्ह बँकिंगसह सध्याची वाईट परिस्थिती आणखी वाईट होईल. त्यांच्यासाठी पैसा ही एक वस्तू आहे.

हे पैशाच्या ऐतिहासिक प्रकरणाचा विरोधाभास करते, जे म्हणजे ते कायद्याचे एक प्राणी आहे आणि म्हणून संपत्तीचे प्रतीक असले पाहिजे, संपत्तीचे प्रतीक असले पाहिजे, परंतु संपत्तीचे नाही.

सोन्या-चांदीची नाणी भविष्यात अधिक मूल्यवान होतील या अपेक्षेने श्रीमंत लोक साठवून ठेवतात. यामुळे चलनातील पैशाचे प्रमाण कमी होईल, पैशाच्या प्राथमिक कार्यामध्ये हस्तक्षेप होईल, जे म्हणजे ते एक्सचेंजचे माध्यम आहे.

या नियमांचे नीट निरीक्षण करा: पैसा ही एक वस्तू आहे असे म्हणणे ही एक सामान्य चूक आहे… सराफा त्याच्या वजनाने मोजला जातो …. पैशाचे मूल्य त्याच्या शिक्क्याने मोजले जाते. 

जॉन लॉक, इंग्लिश फिजिशियन आणि फिलॉसॉफर (1632 – 1704)

चांदी आणि सोने…() यांचे कोणतेही कायमस्वरूपी मूल्य नाही…आपण पैशामध्ये फरक केला पाहिजे कारण ते सराफा आहे, जे व्यापारी आहे आणि ते चलन बनले आहे, कारण त्याचे व्यापार म्हणून मूल्य आहे आणि चलन म्हणून त्याचे मूल्य आहे. दोन भिन्न गोष्टी..

बेंजामिन फ्रँकलिन, यूएसचे संस्थापक, पॉलिमथ (१७०६ – १७९०)

योग्यरित्या कार्यरत चलन म्हणून काम करण्यासाठी जगात पुरेसे सोने किंवा चांदी नाही. जर एखाद्याने पैशाची व्याख्या सोने किंवा चांदीसारखी कमोडिटी म्हणून केली, तर ते त्या श्रीमंत लोकांना देईल जे जगभरातील बहुतेक सोन्या-चांदीवर नियंत्रण ठेवतात आणि देशाच्या आणि जगाच्या नशिबावर अधिक नियंत्रण ठेवतात.

फ्रॅक्शनल रिझव्‍‌र्ह बँकिंग केवळ सोनार-बँकर्समुळेच निर्माण होऊ शकले असते, कारण धातूच्या पैशाच्या अस्तित्वामुळे. यामुळे प्रॉमिसरी नोट्स, आणि शेवटी क्रेडिट आणि आपली सध्याची बँकिंग प्रणाली वाढली. पैशाचा इतिहास समजून घेतल्यास, आपल्या आर्थिक समस्यांवर उपाय म्हणून धातूच्या पैशाची कल्पना सोडली पाहिजे.

पैशाचे स्वरूप

पैसा हे एक सामान्य साधन आहे, जे लोकांच्या हितासाठी सरकारने निर्माण केले पाहिजे.

पैसा निसर्गाने नसून कायद्याने अस्तित्वात आहे

अॅरिस्टॉटल, ग्रीक तत्त्वज्ञ (384 BC – 322 BC)

स्पष्टपणे 4 ^व्या शतकात, जवळजवळ 2,500 वर्षांपूर्वी, अॅरिस्टॉटलला पैशाचे स्वरूप समजले. पैसा ही सोन्या-चांदीसारखी खणून काढायची वस्तू नाही. पैसा ही गहू किंवा बार्लीसारखी शेती करायची वस्तू नाही.

पैसा हा गाय किंवा शेळीसारखा प्राणी नाही. पैशाचे स्वरूप असे आहे की तो कायदेशीर आविष्कार आहे. पैसा हा कायद्याचा प्राणी आहे.

पैशाचे ग्रीक नाव ‘nomisma’ आहे, जे ‘nomos’ म्हणजे कायदा किंवा बंधनकारक प्रथा यावरून आले आहे. अ‍ॅरिस्टॉटलने पैशाची व्याख्या एक अमूर्त कायदेशीर शक्ती म्हणून केली, जी सामान्य फायद्यासाठी सार्वजनिकरित्या नियंत्रित केली जाते.

शासनाची चौथी शाखा

राजकीय शास्त्रज्ञ सरकारच्या तीन शाखांचा संदर्भ देतात: कार्यकारी; विधिमंडळ; आणि न्यायव्यवस्था.

‘द लॉस्ट सायन्स ऑफ मनी’ मध्‍ये स्टीफन झार्लेन्गा मनी पॉवर नावाची सरकारची चौथी शाखा आहे, (आपल्याला ते कळले किंवा नसले तरी) आहे, असा युक्तिवाद पटवून देतो. मनी पॉवर ही कोणत्याही देशात पैसे जारी करण्याची शक्ती आहे.

मार्टिन व्हॅन ब्युरेन (अमेरिकेचे 8 ^वे अध्यक्ष, 1782 – 1862) यांनी हा वाक्यांश तयार केला आणि पैसा निर्मिती प्रक्रियेचे स्वरूप आणि मालकीबद्दल या खरोखर महान अंतर्दृष्टीच्या सन्मानार्थ ते या पुस्तकात कॅपिटल केले जाईल.

देशाचा पैसा पुरवठा निर्माण करण्याची ही क्षमता हे सरकारचे सर्वात महत्त्वाचे कार्य असले पाहिजे. कारण खाजगी बँका आता 97% पेक्षा जास्त पैशांचा पुरवठा करतात, त्यांचे नियंत्रण सरकारच्या सर्वात महत्वाच्या शाखेवर आहे – मनी पॉवर – ज्याने आमच्या पश्चिमेकडील सरकारच्या या इतर तीन शाखांमध्ये निहित चेक आणि बॅलन्सची प्रणाली प्रभावीपणे बळकावली आहे. लोकशाही

स्टीफन झारलेंगा यांनी आर्थिक सुधारणांमध्ये सर्वात मोठे योगदान हे स्पष्टपणे सांगून दिले आहे की मनी पॉवर ही सरकारच्या सर्व शाखांमध्ये सर्वात मोठी आहे. ही वस्तुस्थिती सध्या इतकी ओळखली जात नाही, या वस्तुस्थितीमुळे समाजाची विकृती आणि भ्रष्टाचार दिसून आला आहे.

पैशाची व्याख्या करणे घटनात्मक अत्यावश्यक आहे

मनी पॉवर इतकी महत्त्वाची आहे की कायद्यात ती अधिकृतपणे ओळखली जावी. एकदा समाजाने पैशाच्या मुद्यावर नियंत्रण मिळवले की, ते बँकर्सना पुन्हा पैसे जारी करू देऊ शकत नाहीत.

विशेष म्हणजे यूएस राज्यघटना अनुच्छेद 1, कलम 8, कलम 5 मध्ये सांगते की काँग्रेसला ” पैसा नाणे, त्याचे मूल्य नियंत्रित ” करण्याचा अधिकार आहे .

पैसे जारी करणे आणि ते चलनात खर्च करणे हा काँग्रेसला घटनात्मक आदेश आहे, असा याचा अर्थ लावता येईल. खाजगी मालकीच्या फेडरल रिझर्व्ह सिस्टीममधून देशाचा पैसा जारी करण्याचा अधिकार पुन्हा मिळवण्याची ताकद काँग्रेसकडे आहे असा तर्क करू शकतो.

तथापि, कलम 1, कलम 8 मधील कलम 5 पूर्णत: काय सांगते: –

पैशाचे नाणे करण्यासाठी, त्याचे मूल्य आणि विदेशी नाण्यांचे नियमन करा आणि वजन आणि मापांचे मानक निश्चित करा;

या कलमाचा अर्थ असा लावू शकतो की केवळ काँग्रेसलाच पैशाची नाणी देण्याचा, म्हणजेच युनायटेड स्टेट्समध्ये वापरल्या जाणार्‍या नाण्यांचे उत्पादन करण्याचा अधिकार आहे. यूएस मिंट, यूएस ट्रेझरीच्या ब्युरोद्वारे नाणी तयार केली जातात आणि यूएस पैशाच्या पुरवठ्यापैकी सुमारे 1/1000 बनतात.

नाणी यूएस पैशाच्या पुरवठ्याचा एकमेव भाग बनतात, ज्याचा थेट फायदा सरकार आणि लोकांना होतो.

आपल्या समाजासाठी पैशाचे महत्त्व लक्षात घेता, मला वाटते की प्रत्येक घटनेत (किंवा अन्यथा कायद्यात समाविष्ट केलेली), पैशाची व्याख्या करणे आणि समाज चालवताना त्याचे सर्वोच्च महत्त्व सांगणे ही एक स्पष्ट व्याख्या समाविष्ट केली पाहिजे.

पैसा – नोकर मालक नाही

संपूर्ण पैशाचा पुरवठा सरकारने लोकांसाठी आणि त्यांच्या वतीने तयार केला पाहिजे. पैसा हा माणसाचा मालक न होता त्याचा सेवक झाला पाहिजे.